بازرس گوگول هم این گونه وارد شهر می شود: شیادی که دلی رئوف دارد، از مصاحبت با

زنها لذت می برد ولی در این باره چندان بی قید و بند و با دل و جرات نیست، و در نهایت

هم فقط می خواهد فرار کند. لباس عاریتی او هم به کمکش می آید تا چند صباحی بیشتر

مخفی شود، پول و پله ای به هم بزند و فلنگ را ببندد. اما ساختار فاسد دیوان سالاری روسیه

با دیدن یک بازرس – هر چند قلابی- "اصلاح" نمی شود. مردان فاسد وعده زنان و

دخترانشان را به وی می دهند، رشوه گیران و رشوه دهندگان از در معامله در می آیند و

زیرآب زنی مقامات دولتی ادامه پیدا می کند؛ چراکه فساد اصلی را دستگاه حکومتی تزار و

لباس بازرسی اش فراهم کرده است حال می خواهد آنکه درون این لباس است راهزن باشد یا

رایزن. حکومت تزاری بالذاته اصلاح ناپذیر است. آفرین گوگول!

اما گویی حکومت آخوندی بالذاته چنین نیست. در زندانهایی که سالها می شود درباره تحقیر

انسانیت در آنها فیلم ساخت، آخوندی شازده کوچولو می خواند و دل آدم غش می رود برای

اینکه چند روزی را مهمان او باشد و بپرسد اسلام واقعی را در کدام سیاره می شود یافت.

لباس روحانیت به کمک مرد دزد و زن باره ای می آید و او را تطهیر می کند تا به دیگران

راه رسیدن به خدا را بیاموزد. مسجد از پیر و جوان و "اراذل و اوباش" پر می شود و جامعه

با کمی "تساهل و تسامح" راه اصلاح پیش می گیرد. اگر بگذارند لباس آخوندی کار خودش را

بکند دیگر حتی لازم نیست به کسی دستبند زد.

بسیجی های حاتمی کیا همه عارف و عاشقند (لابد بعداً هم که به جان جوانان و زنان و

دانشجویان مملکتشان می افتند دل در گروی یار دارند). اما آنها حداقل آدمند. چیزی که آنها را

وارسته می کند گلوله نیست. آخوندک تبریزی را، اما، عمامه و عبا آدم می کند. می گویند

تبریزی تابو خندیدن بر آخوندها را شکسته است و این یک گام رو به جلوست. مردم ایران

همواره بر حاکمان شرع خندیده اند و آنها که کمی تعهد، استعداد و جرات بیشتر داشته اند (از

حافظ و عبید تا ایرج میرزا و پزشکزاد) گفته اند تا دیگران هم بخندند. از پس این خنده ها و

به دنبال نفرین و تکفیر متشرعین، ولی، هیچ کس تا امروز موش و سوسک نشده است چه

برسد به مارمولک. تبریزی اما تقدیس لباس آخوندها را نگه داشته است و این چند گام به

عقب است. فاشیسم پنهان از فاشیسم آشکار خطرناکتر است