نویسنده: کارول ارلیخ مترجم: آرزو مختاریان
به نقل از: منتخبِ آثارِ آنارکوفمینیستی
فصلِ دوُ‌م

تمامی فمینیست های رادیکال و فمینیست های سوسیال آنارشیست درگیر یک سری امور مشترک هستند: اختیار هر فرد بر جسم خود؛ جایگزین هایی برای خانواده متمرکز و دگر جنس گرایی؛ روش های جدید تربیت کودک که والدین و فرزندان را رها می سازد؛ اقتصاد فرد محور؛ به آخر رساندن کلیشه های جنسی در آموزش‌گاه‌ها، رسانه ها و محل کار؛ لغو قانون های مجازات، خط پایانی بر اقتدار، مالکیت و نظارت جنس مذکر بر زنان؛ فراهم آوردن ابزاری برای زنان به منظور توسعه مهارت ها و ارزش های مثبت خود؛ خط پایانی بر روابط عاطفی سلطه جویانه؛ و آن چه که موقعیت باورها (Situationist) چنین نامیده اند: «بازسازی زندگی هرروزه».

بنابراین موارد بسیاری است که فمینیست های رادیکال و فمینیست های آنارشیست بر روی آن توافق دارند.ولی فمینیست های آنارشیست درگیر چیزی بیش از این هستند.از آن رو که آنارشیست هستند هدفشان پایان دادن همه روابط قدرت است، همه موقعیت هایی که افراد می توانند به هم زورگویی کنند. برخلاف بعضی فمینیست های رادیکال که آنارشیست نیستند،به این که قدرت در دستان زنان بتواند جامعه را به سوی یک جامعه غیرقهری پیش برد باور ندارند. و برخلاف بیشتر فمینیست های سوسیالیست، به این که از یک جنبش توده ای با رهبری نخبه، چیز خوبی دربیاید، اعتقاد ندارند. به طور خلاصه نه حاکمیت کارگری و نه مادرسالار می تواند زورگویی افراد را به هم پایان دهد. بنابراین هدفِ آن‌ها، برخلاف آن‌چه سوسیالیست‌ها بر آن مصر اند، تصرف قدرت نیست، بلکه لغو قدرت است.

بر خلاف عقیده رایج، همه سوسیال آنارشیست ها، سوسیالیست هستند. آن ها می خواهند ثروت را از دستان اقیلت درآورند و آن را میان همه افراد جامعه توزیع کنند. و بر این باورند که مردم نیاز دارند به جای زندگی انفرادی، با هم در یک جمع هم کاری کنند. با این وجود برای آنارشیست ها، موارد کلیدی همیشه قدرت وسلسله مراتب اجتماعی است. اگر یک حاکمیت حتی حاکمیتی از نمایندگان کارگران تداوم یابد، شکل های سلطه جویی را بازتولید می‌کند و افراد، دیگر آزاد نخواهند بود. ادامه‌یِ بقا یا داشتنِ آسایشِ اقتصادی برایِ آزادی مردم کافی نیست. آنان تنها زمانی آزاد می‌شوند که بر زندگی خود مختار باشند. اختیار زنان بر زندگی خود، حتی کم‌تر از اختیار مردان بر زندگی‌شان است. به دست آوردن چنین استقلالی و اطمینان از این که هر کسی از آن بهره مند است، هدف اصلی فمینیست آنارشیست هاست.

قدرت برای هیچ کس و برای همه: هر کس بر زندگی خود و نه دیگران.

در عمل:

این در تئوری است. در عمل چگونه است؟ مجددا فمینیسم رادیکال و فمینیسم آنارشیست نقاط مشترک بیشتری با هم دارند تا با فمینیسم سوسیالیست. هر دو برای بنای سازمان های جای گزین کار می کنند و هر دو سیاست های فردی را بسیار جدی می گیرند. فمینیست های سوسیالیست معمولاً دوست ندارند این کار را به عنوان یکی از نیازهای انقلاب بپذیرند.

توسعه شکل های جای گزین سازمان ها به مفهوم ایجاد مراکز خوددرمانی به جای جدال بر سر داشتن تنها بیمارستان اصلی و هیات مدیره‌ش است. یعنی گروه های خبری ویدئویی و روزنامه های زنان به جای تلوزیون و روزنامه های تجارتی؛ زندگی دسته جمعی به جای خانواده های متمرکز منفرد، مراکز رسیدگی به تجاوزات، شرکت های مواد خوراکی، مراکز مراقبت های روزانه زیر نظر والدین، مدارس آزاد، شرکت های چاپ، گروه های رادیویی جای گزین و غیره.

بله. ایجاد سازمان های جای گزین با ساختارهایی که تقلیدی از سرمایه داری و الگوهای سلسله مراتبی که برای ما بسیار آشنا هستند، چندان سودمند نیست. بسیاری از فمینیست های رادیکال به موقع این مطلب را تشخیص دادند: به این خاطر است که آن ها برای پدید آوردن تحول در نگاه زنان به جهان و به خود (از طریق گروه های آگاه گر) کار می کنند و به این خاطر است که برای ایجاد تغییر در شکل روابط کاری و روابط متقابل هم کاری (از طریق گروه های کوچک بی سرکرده که در آن ها وظایف می چرخند و مهارت ها و دانش به اشتراک گذاشته می شوند) فعالیت می کنند. آن ها تلاش می کردند که چنین کاری را در یک جامعه سلسله مراتبی که هیچ الگویی جز نابرابری را ارائه نمی دهد پیاده کنند. بنابراین دانش نظری آنارشیست و الگوهای سازمان ها به کمک فمینیسم می آید. با تجهیز شدن به این دانش، فمینیست های رادیکال شاید از بعضی اشتباهاتی که مرتکب شدند اجتناب می کردند و بهتر می توانستند از پس دشواری هایی که در تلاش برای دگرگونی هم زمان خود و جامعه روبه رو می شوند، برآیند.

برای مثال کشمکش کنونی بر سر «زنان قدرتمند» (strong women) و مورد بسیار نزدیک و مرتبط با آن یعنی رهبری را در نظر گیرید.وضعیت فمینیست های رادیکال این گونه خلاصه می شود:

1. زنان از قدرت فروکشیده شده اند چراکه به صورت منفرد از هم هستند و در روابط سلطه جویی و سلطه پذیری قرینه مردان شده اند.
2. مردان زنان را آزاد نخواهند کرد. زنان خود باید خود را آزاد کنند. این اگر هر زن بخواهد به تنهایی عمل کند میسر نخواهد بود. بنابراین زنان باید با هم بر روی الگویی از هم یاری متقابل کار کنند.
3. «خواهری قدرتمند است» ولی زنان جز در حالتی که در الگوهای مردانه سلطه جویی و سلطه پذیری بازنگری کنند، نمی توانند خواهرانه رفتار کنند.
4. شکل های سازمانی جدید باید گسترش یابد. نخستین شکل، گروه های کوچک بی سرکرده است؛ مهم ترین رفتارها که باید موردِ توجه قرار گیرند، برابری (egalitarianism)، هم کاری و پشتیبانی متقابل و به اشتراک گذاری مهارت ها و دانش است.

اگر زنان بسیاری این مواضع را پذیرفتند، ولی زنان بیشتری بودند که نپذیرفتند. بعضی از همان آغاز مخالف بودند، بعضی نسخه اول آن را که پیاده سازیش مشکل بود، دیدند و با پشیمانی اظهار کردند که ایده های زیبا هیچ گاه کار نمی کنند.

سخنِ ایدئولوژیک آن ها که اصول اولیه «آنارشیست های نا آگاه» را رد کردند، بر دو سند متکی است که به سرعت از میان روزنامه های سازمان های آزادی خواه زنان جمع آوری شد: نخست سخن رانی آنسلما دل اولیو (Anselma dell`Olio) در دومین نشست زنان متحد (United Women) که در ماه مه 1970 درنیویورک سیتی برگزار شده بود. سخن رانی با عنوان «شاخه سازی و خود تخریبی در جنبش های زنان: استعفا نامه» دلایل دل اولیو را برای کنارکشیدن از جنبش زنان بیان می کرد. دومین سند «حاکمیت بی ساختار» جورین (Joreen) بود که نخست در سال 1972 در «موج دوم» (Second Wave) منتشر شد.هر دو مواردی را به نمایش گذاشتند از تجربه های عملی سازمانی و فردی که در آن زمان و امروز نیز برای جنبش زنان بسیار با اهمیت است.

«من آمده ام که آخرین کلام خود را با جنبش زنان بازگویم. من نابود شده ام. من سه سال و اندی پیش آموختم که زنان همیشه در مقابل هم می ایستند، خود تخریب اند و شور و تلاطم عقیمی دارند. من هیچ گاه خیال نمی کردم که روزی را ببینم که این شور و تلاطم، در هیات رادیکالیسم شبه تساوی گرا و در زیر پرچم زنان پیش رو، به چنین چهره شریر و ترسناک چپ ضد انتلکتوئلی درآید و جنبش با دادگاههای زیرزمینی کوکلاس کلانی، برای درهم شکستن خواهرانی که خود را کنار کشیدند استفاده کند. البته من به حمله های شخصی عمدی و نفرت انگیزی که به زنانی در جنبش که به هر حال با رنج و زحمت در زندگی شان دست آوردی داشته اند، صورت می گرفت رجوع می کنم. اگر زن موفقی باشید به شما برچسب عنصر متزلزل فرصت طلب را می زنند، یک مزدبه گیر بی وجدان که بر روی تن های بی جان خواهران از خود گذشته که توانایی های خود را مدفون کرده اند و آرزوهای خود را قربانی سرفرازی پرتلائو فمینیسم کرده اند، بخت خود را می جوید. اگر بد اقبال باشید و بی پرده سخن بگویید، شما را به دیوانه قدرت بودن، نژادپرستی و سرانجام بدترین عبارت ممکن متهم می کنند: «دارایِ ذاتِ مردانه».

زمانی که آنسلما دل اولیو این خداحافظی را با جنبش کرد، دو کار انجام شد: برای بعضی زنان این پرسش را برانگیخت که زنان چگونه خواهند توانست روابط نابرابر قدرت را میان خود پایان دهند بی اینکه یکدیگر را نابود کنند. دیگران دقیقا خلاف این را نتیجه گرفتند: توجیه آسانی برای آن دسته از زنان که زنان دیگر را به گونه ای بسیار ناخواهرانه زیر تسلط خود داشتند. هر کس که در آن زمان در جنبش آزادی خواهانه زنان دخیل بود می داند که بیانات دل اولیو توسط بعضی زنان به این سبک برگردانده شد: خود را مثبت، قوی و بااستعداد بخوانید و آن گاه می توانید به رفتار ظالمانه، زشت و بی روح خود برچسب مناسبی بزنید. زنانی که در نقش قهرمانان تراژدی که به دست خواهران حسود و گمراه (و البته بی استعدادتر) خود حرام شده بودند می توانستند به ابراز همدردی از بعضی زنان دیگر چشم بدوزند.

به همین صورت، زنانی که در آن زمان در جنبش دخیل بودند می دانند که بسیاری از سخنانی که دل اولیو بر زبان راند نبایستی رخ می داد ولی رخ داد. البته صرف داشتن دانش آنارشیسم برای پیش گیری از حمله های تبعیض آمیز بر زنان، کافی نیست. اما در چالش آموختن راه های نوی ارتباط و هم کاری با یکدیگر، چنین دانشی ممکن است (تنها ممکن است) بتواند از بعضی خطاهای ویران گر جلوگیری کند.

انگیزه این خطاها، به طور طعنه آمیزی، از بیزاری فمینیست های رادیکال از شکل های مرسوم قدرت و روابط شخصی غیرانسانی که نتیجه اش تسلط دسته ای بر دسته ای از افراد دیگر است، ناشی می شد. زمانی که فمینیست های رادیکال و فمینیست های آنارشیست از نابود کردن قدرت سخن می گویند، منظورشان خلاصی از همه سازمان ها، همه شکل های سوسیالیسم، همه راه هایی که افراد یکدیگر را تهدید کنند و اکتفا به اعمالی که افراد با رضایت انجام می‌دهند است.

مشکل عمده در تعریف ذات تهدید در جنبش زنان سربرداشت. عناد با «زن قوی» آن جا آغاز شد که او دست کم بالقوه می توانست زنانی که نسبت به او کمتر استخوان دار، با اعتماد به نفس و مثبت بودند را تحت تسلط قرار دهد. تهدید معمولا زیرکانه تر از اجبار فیزیکی یا مجازات های اقتصادی است. فرد می تواند افراد دیگر را تهدید کند بی اینکه شغلشان را بگیرد، به آنها ضربه بزند یا در زندان بیندازدشان.

قضیه «زنان قوی» با مزیت های فوق العاده داشتن مطرح شد. آن ها اغلب بیشتر می دانستند و به طور یقین دیر زمانی بوده است که بر جامعه فائق آمده بودند؛ جامعه‌یی که رفتار زنان کلیساروی انفعالی، کم رو و مطیع را الگو معرفی می‌کرد و به زنان می آموخت که وقتی چیزی سرگرمشان نکرده است لبخند بزنند، وقتی فریاد در گلو دارند زمزمه کنند و وقتی کسی گستاخانه به آن ها خیره می شود چشمان خود را پایین بیندازند. زنان قوی از صحبت در جمع هراسان نبودند، از انجام کارهای مردانه یا دست زدن به کارهای تازه نگران نمی شدند. یا شاید این چنین به نظر می آمد.

اگر یک زن قوی را با یک زن ضعیف در یک گروه قرار دهید، او مشکل ساز می شود. چگونه سلطه جویی نکند؟ چطور همه مهارت های به سختی فراگرفته خود را، اعتماد به نفس خود را با خواهرش به اشتراک گذارد؟ از سوی دیگر یک زن ضعیف چگونه می آموزد که برای خود زندگی کند؟ چگونه می توان حتی تصور رابطه متقابل را در یک موقعیت یک طرفه داشت؟ خواهرانه بودن وقتی عضو ضعیف احساس برابری با عضو قوی نمی کند؟!

مسائل پیچیده ای وجود دارد که پاسخی برایشان نیست. شاید نزدیک ترین پاسخی که می شود یافت شعار آنارشیست ها «ملت قوی به رهبر نیاز ندارد» باشد. کسانی از ما که بقای خود را در تسلط بر دیگران می بینند همانند کسانی که بقای خود را در پذیرش سلطه می بینند باید خود را در جامعه بازسازی کنند، گونه ای که قوی باشیم بی اینکه بازی های سلطه و سلطه پذیری را اجرا کنیم، سرنوشت خود را به دست گیریم بی اینکه سرنوشت دیگران را به دست گیریم. این نه با گماردن افرادی شایسته برای اداره امور یا با پیروی از خط و مشی حزب و دسته های شایسته شدنی است و نه با نشستن و تکرار بی نهایت خطاهایمان. تنها با تلاش، با موفقیت های کوچکمان، با شکست و باز با موفقیت های کوچک بیشترمان، خود و جهان خود را از نو خواهیم ساخت. و در طول این راه قوی‌تر و به خود متکی‌تر می شویم.

اگر آنسلما دل اولیو فمینیست های رادیکال را در تجربه های فردی نقد کرد جورین علامت سوال بزرگی در مورد ساختار سازمانی پیش کشید. «حاکمیت بی ساختار» خاطرنشان می کند که هیچ گروه بی ساختاری نمی تواند وجود داشته باشد و کسانی که ادعا می کنند «هست» خود را فریب می دهند. همه گروه ها ساختار دارند: تفاوت در آشکار و صریح بودن آن است. اگر نهان باشد، سردسته های نامرئی وجود دارند که گروه را کنترل کنند، حتی اگر همه چه رهبران و چه پیروان این کنترل را انکار کنند یا اشتباه گیرند، چنین سردسته‌هایی وجود دارد. این حاکمیت بی ساختارگونه است و برای غلبه بر آن گروه ها باید با ساختارهایی صریح و شفاف بنا شوند که اعضا بتوانند به آن اعتماد کنند.

هر فمینیست آنارشیست به گمان من با تجزیه تحلیل های او تا این مرحله و نه بیشتر موافق است. چراکه آن چه جورین گفت یعنی «گروه های بی ساختار بی رهبر» در عمل نمی تواند از مرحله صحبت فراتر رود. نه تنها فقدان ساختار باز گروه ها بلکه کوچک نبودن آن ها و عدم تاکید بر سخنان روشنگرانه آن را غیرکارآمد می ساخت.

جورین نگفت که گروه های زنان باید به صورت سلسله مراتبی ساختاربندی شوند. در واقع فراخوان او برای رهبری ای بود که «غیرمتمرکز، انعطاف پذیر، باز و موقتی» باشد؛ سازمان هایی را خواستار بود که به طور قابل ملاحظه ای بر اساس توزیع قدرت در میان بیشتر افراد، چرخش وظایف، به اشتراک گذاری مهارت ها و نشر اطلاعات و منابع، بنا شوند. کل اصول مثبت آنارشیست ها برای سازمان ها! ولی انکار او در مورد روشنگری و تمایل او به سازمان های بزرگ ملی-محلی عمیقا به‌جامانده از راه گذشتگان برای حل و فصل امور بود و به طور غیر صریح تداوم ساختارهای سلسله مراتبی را می‌پذیرفت.

گروه های بزرگ به نحوی سازمان دهی می‌شوند که قدرت و تصمیم گیری به اقلیتی تفویض می‌شود، البته به جز زمانی که از یک شبکه هم آهنگ هم سطح از مجموعه های کوچک صحبت شود، ولی او به چنین شبکه‌یی اشاره نکرده است. چگونه گروهی مانند NOW با شصت هزار عضو در سال 1970 می تواند این گونه وظایف را بچرخاند، مهارت ها را به اشتراک گذارد و تضمین کند که همه اطلاعات و منابع برای هر کسی قابل دست رسی است؟ البته که نمی تواند. چنین گروه هایی یک مدیر عامل نیاز دارند و یک هیات مدیره و یک دفتر ملی و یک عضویت، برخی اعضا محلی هستند و برخی اعضا متفرقه. گروه هایی این چنین آزادی بلافصل چندانی ندارند و کمتر به اعضای خود راه های نوی کار و ارتباط متقابل را آموزش می دهند.

اثر منفی آن تلاش برایِ رسیدن به «حاکمیت بی ساختار» این بود که سازمان معظم، ساختار رسمی و عملکرد صریح موفق را به گونه ای به هم ربط داده، این ارتباط را در ذهنِ بسیاری جا انداخت. بسیاری زنان احساس کردند که برای مبارزه با فشار اجتماعی وجود یک سازمان بزرگ ضروری است و هر چه بزرگ تر به‌تر. تفکر «قدرت در برابر قدرت برمی خیزد»: شما یک فیل را با تفنگ بادی نمی کشید و نیز یک حکومت پدرسالار را با گروه اندکی به زیر نمی کشید. برای زنانی که قضیه «هر چه بزرگ تر کارآمدتر» را می پذیرند، انتخاب های سازمانی به گروه های آزادی خواه بزرگی مانند NOW یا سازمان های سوسیالیستی که از دسته سازمان های کلان هستند، محدود می شود.

با وجود بسیاری چیزهای قابل تامل، این منطق در اشتباه است. «فشار اجتماعی» یک هویت متجسم متورم سترون و ساختگی است که از آن رو قابل باور است که به طور گسترده ای بر بسیاری از ما وارد می شود. ولی مهم نیست این فشارها تا چه حد رسوخ کننده باشند، یا تا چه حد قابل پیش بینی، تقریبا همیشه از طرف یک فرد به ما اعمال می شود، حتی اگر آن فرد از آژانس مسکن یا فردی از طبقه، جنس یا نژاد مسلط باشد. یورش های پلیس به گردهمایی نیروهای ما بسیار اندک است؛ ولو این که مامور پلیس، مدیر یا شوهری که جنسیت برتر تفویض شده خود یا جایگاه مدافع قدرت گرایی خود را به همراه دارند در مقاطعی از زندگی روزمره با ما برخورد دارند. فشار سازمانی در یک مقیاس گسترده وجود دارد ولی به ندرت نیاز است که توسط یک گروه بزرگ به آن حمله کرد (در حقیقت به ندرت می توان به آن حمله کرد). تاکتیک های جنگی یک گروه کوچک (گاهی حتی توسط اشخاص) در این رابطه بسیار خوب عمل می کند.

اثر نامطلوب دیگر آن تلاش برای «حاکمیت بی ساختار» تغذیه آنارشیست های کلیشه ای بود (مردم تا گرسنه نباشند چیزی را نمی بلعند). درحقیقت سوسیال آنارشیست ها در برابر ساختار مقاومت نمی کنند: حتی مخالف رهبری نیستند مشروظ بر این که برای این رهبری هیچ مزیت و پاداشی در پی نباشد، موقتی باشد و محدوده وظایفش نیز مشخص باشد. با این حال، آنارشیست ها که می خواهند ساختارهای سلسله مراتبی را براندازند تقریبا همیشه بر این کلیشه بوده اند که هیچ ساختاری نمی خواهند. متاسفانه از دسته ای درهم و سردرگریبان زنان آنارشیست که بی سمت و سو می روند، تصویربرداری شده است. برای مثال در سال 1976، گست (Guest) متن ویرایش شده مصاحبه ای با شارلوت بانچ (Charlott Bunch) و بورلی فیشر (Beverly Fisher) را که با شبکه رادیویی فمینیست در سال 1972 انجام داده بود، دوباره منتشر ساخت. از یک جهت قابل توجه ترین قسمت مصاحبه این بود که ناشران گست احساس کردند که موارد مطرح شده هنوز در سال 1976 موضوع روز است. ("ما همان رهبری و شوکت بی ساختار ازنفس افتاده پنج سال پیش را می یابیم" ص. 13). ولی آن چه که در آن زمان بانچ ناچار شده بود بگوید نیز بی نهایت جالب بود: بر اساس گفته او تاکید بر حل مشکلات ساختار و رهبری «یک تمایل قوی آنارشیستی شمرده می شود، که خوب ولی غیرواقعی است" (ص. 4). آنارشیست هایی که غیرواقع بین خوانده شوند متوجه خواهند شد که غیرواقعی بودن اندیشه آنان، ازقرار معلوم، در همان مشکلاتی نهفته است که جنبش زنان در سازمان دهی خود با آن مواجه بود: مشکلات رهبری، مشکلات داشتن «رهبرانی» تحت تفوذ رسانه ها، دشواری جذب زنان علاقمند ولی غیر یک پارچه، دشواری‌های حضور زنان طبقه متوسط که فرصت‌های بسیاری در دست داشتند، مشکل بی نظمی جنبش، مشکل اندک بودن گروه های کاری که زنان می توانستند به آن ها ملحق شوند، مشکل خصومت با زنانی که تلاش می کردند از خود راهبری یا پیش رو بودن نشان دهند. یک اتهام نامه سنگین! ولی این مشکلات بسیار ملموس، نه توسط آنارشیسم ایجاد شده است و نه توسط نخبه‌گرایی یا رفرمیسم قابل درمان است. فمینیست‌ها با زدن برچسب «آنارشیسم» به این دشواری های سازمانی، از یک اصل بدیهی آنارشیسم چشم پوشی کرده اند و در همان حال (هر چند ظاهرا از آن آگاه نیستند) راه کارهایی ارائه می دهند که آنارشیستی هستند. بانچ و فیشر الگویی از رهبری را پیش کشیدند که در آن هر کس در تصمیم گیری سهیم است و رهبری مختص یک موقعیت مشخص است و محدودیت زمانی دارد. فیشر NOW را برای «رهبری سلسله مراتبی که در برابر عضوگیری گسترده پاسخ گو نیست» نقد می کند و بانچ اظهار می دارد که «رهبری یعنی افرادی که پیش گام اند، کارها را پیش می برند، ایده دارند، منتظر آغاز کردن چیزی نو هستند، و مهارت های خاصی در زمینه های متفاوت به نمایش می گذارند» (ص. 8). آنان چگونه خود را مانع سکوت زنان در برابر تصورات غلط تساوی گرایی بدانند؟ «تنها راهی که زنان می توانند پایین کشیده شدن زنانی که قوی هستند را متوقف کنند این است که خود را قوی کنند» (ص 12). یا همان گونه که پیش تر گفتیم یک ملت قوی نیازی به رهبر ندارد. به پیش!

سایت خوشه