سيما ثمر ، رئيس كميسيون مستقل حقوق بشرافغانستان، يك زن شيعه مسلمان با انديشه سكولار است كه بعد از سقوط طالبان در جامعه روشنفكري اين كشور شروع به فعاليت كرده است.

او مدرك دكترايش را در رشته طب از دانشگاه كابل دريافت كرده است. دو سال پيش در انتخابات لوئي جرگه افغانستان با وجود فشار بسيار شديد مخالفان او كه عمدتا افراطيون مذهبي و بنيادگرايان ( جمعيت اسلامي افغانستان ) بودند ، با راي مردم افغانستان به سمت معاونت لوئي جرگه انتخاب شد.

وي همچنين مسؤول يك NGO زنان با نام "شهدا" در افغانستان است. اين NGO در زمينه طب و بهداشت كار مي كند و شامل 60 مدرسه با 40000 شاگرد ، 3 بيمارستان خصوصي و 12 كلينيك سرپايي است و علاوه بر اين پروژه هاي آموزشي - بهداشتي بسياري را نيز در دست دارد.

مطالب بسياري در مورد مسائل افغانستان به ويژه زنان افغان وجود داشته كه براي ما زنان ايران هميشه جالب توجه بوده است. بسياري از مشكلات فعلي زنان افغان را ما در تاريخ خود ( البته به شكل بسيار كمرنگتري ) تجربه كرده ايم.

از زمان اشغال افغانستان توسط طالبان و شروع جنايات آنها ، هماره اين پرسش مطرح بوده كه يك جريان افراطي و خشونت طلب مانند طالبان چگونه خود را برملت اين كشور تحميل كرده است و برخورد زنان و مردان در برابر محدوديت ها و آزاديهايي كه از آنان گرفته مي شد، چگونه بوده است . چه كسي برقع را بر سر زن افغان گذاشت و حق تفكر ،تحصيل و زندگي را از او گرفت ؟

طي بيش از 5 سال حكومت طالبان ، تمام حقوق مدني و انساني زنان و مردان افغان به يغما رفته بود و حال با استقرار دولت انتقالي افغانستان ،آنها در تلاشند آنچه به يغما رفته را جبران نمايند و زنان افغان در اين راستا فعالانه وارد صحنه فعاليتهاي اجتماعي شده اند.

جاي بسي خوشحالي است كه جمهوري افغانستان از ابتداي راه دست كم در قانون با مساله حقوق بشر به مشكلي برنخورده و به كنوانسيون رفع تبعيض عليه زنان پيوسته است.

وقتي نظر او را در رابطه با مساله حجاب در افغانستان بعد از سقوط طالبان جويا مي شوم ، مي گويد هر اجباري با هر اسمي غير قابل قبول است.من و بسياري ديگر هنوز در جامعه بنا به احترام به جرياناتي روسري بر سر داريم اما هرگز نمي گذاريم مساله حجاب به صورت اجبار يا قانون در آيد

سيما ثمر از اعطاي جايزه صلح نوبل به شيرين عبادي خوشحال است و به اينكه يك زن مسلمان ايراني عليرغم فضاي بسته جامعه ايراني توانسته است اينگونه تلاش نمايد و موفقيت كسب نمايد افتخار ميكند.گفتگوي با وي را مي خوانيد :

- خانم ثمر پديده طالبان چگونه به افغانستان پا گذاشت و زنان افغان چطور با آن مواجه شدند ؟

پديده طالبان ! بايد اول طالب را معنا كنم.
طالب ابتدا كسي بود كه در مدرسه ديني آموزش ديده اما آن طالب ، طالب سياسي نبود ! در دوران جنگ چيزي كه متاسفانه در افغانستان واقع شد ، تعداد زيادي از مردم مهاجر شدند. در اين دوره كشور براي آنكه بتواند عليه كمونيسم مبارزه كند ، افراد بنياد گراي دگم را قبول كردند كه مي توانستند از آنها عليه اتحاد شوروي دفاع كند. ما مدرسه علمي نداشتيم. بچه ها را از 5 تا7سالگي از خانواده جدا كردند و 10 - 15 سال آنها را به اسم مدارس ديني ، از دنياي بيرون جدا كردند و در يك محيط بسته با فضاي خشن آنها را نگه داشتند.

به آنها گفتند زبان عامل فساد است در جامعه ، راديو حرام است. تلويزيون گناه است. شنيدن صداي زن و حتي شنيدن صداي پاي زن شما را به دوزخ مي برد ! تا آنجا كه حرمت مادري را هم ناديده گرفتند !
و اين طبيعي است كه اينها اينگونه بار آيند. اين طالب را بعد از 15 سال ، 20 سال به افغانستان كشيدند و طالب جنبه سياسي گرفت. متاسفانه در افغانستان بعد از پيروزي مجاهدين ، با توجه به جنگهاي داخلي و بي نظمي شكل گرفته در جامعه ، راه براي ورود طالبان باز شد.

در ابتدا شعار اوليه طالبان اين بود ما خلع سلاح مي كنيم و امنيت را به جامعه بر مي گردانيم.
طالبان يكباره افغانستان را اشغال نكرد ، ايالت به ايالت پا گذاشت.

طالب با ورود به هر ايالت مكاتب دخترانه را بست و حمام ها را بر زنان ممنوع كرد و گفت تا برقراري امنيت ، مدارس و حمام ها بسته بماند و زنان خارج نشوند. چون نمي توانستند هيچ توجيه ديگري براي مردم بياورند ، به آنان وعده امنيت مي دادند.

زماني كه كابل را گرفتند ، استبدادشان به حدي شد كه ديگر از هيچ جنايتي دريغ نكردند. كشتند. خانه هاي مردم را گرفتند ، اموال مردم را چپاول كردند ، جنايت كردند و از قديسيت آرماني كه براي مردم ساختند افتادند.

از وعده ايستادن مقابل آنارشيسم و ايجاد امنيت دور شدند.

- زنان افغان در برابر فشارها و محدوديت هاي غير انساني چه مبارزه اي كردند ؟

زنان افغان مشكل داشتند. بنابراين وقتي طالبان هرات را گرفتند ، زنان افغان به تظاهرات برخاستند و با تفنگ روبرو شدند. مردانشان را گرفتند ، برادرانشان را گرفتند به جرم اينكه زنانشان و خواهرانشان گناهكار و مجرمند.

- مردم با محدوديتهاي خاص زنان ، مثل برقعه ، تعطيلي مدارس ، بستن حمامها و ..... چه برخوردي مي كردند ؟

وقتي با خشونت مواجه شدند ،‌جرات نكردند بيرون بيايند.

- يعني استقبالي از طرف زنان نسبت به طالبان وجود نداشت ؟

وقتي با شعار امنيت ملي و از بين بردن تفنگ و ..... وارد شدند مردم ابتدا فقط از آنها استقبال كردند.

وقتي قندهار را گرفتند ، فقط گفتند مدارس دخترانه تا برقراري امنيت كامل بسته باشد ، اينطور نبود كه كل كشور را بگيرند و همه مدارس را يكجا ببندند. اما پس از به قدرت رسيدن ، گفتند زن حق درس خواندن ندارد و دختران تا سن 9 سال تنها مي توانند مضامين ديني بخوانند.

بعد از آن گفتند زنان بدون برقعه حق خروج ندارند و هر كس را بدون برقعه ديدند با او برخوردهاي بسيار خشن كردند.

گفتند زن نبايد صداي پايش شنيده شود و زنان چون تشكيلات منظم نداشتند ، نتوانستند مقاومت كنند و در هرات هم كه ايستادگي كردند ، كشته و زنداني شدند.

در كدام قاموس بشري رسم است كه كسي را اعدام كنند و 10 روز جنازه آن را در سطح شهر به نمايش گذارند ؟!
رفتار آنها هيچ توجيه ديني نداشت. تمام رفتارهاي آنها خلاف كرامت انساني بود.

- وضعيت حقوق زنان افغان بعد از رفتن طالبان چگونه است ؟

-با رفتن طالبان وضع خيلي عوض شد ، ضمن اينكه طالبان وحشي ترين نمونه هاي موجود نيستند.

ما افراد بسياري داريم كه اسمشان طالب نيست اما تعبير سوء از اسلام مي كنند. هنوز هم مخالف حقوق زنان هستند. مخالف رفتن زنان به دانشگاه هستند. مخالف پوشيده نبودن روي زن هستند. اينها متاسفانه هنوز هم مشكل ايجادميكنند.

دولت افغانستان با وجود اينكه به صورت رسمي در هيچ جا نمي گويد زن نمي تواند آزاد باشد و مجبور است بگويد كه زن بايد در عرصه اجتماع مشاركت داشته باشد اما هنوز از نظر عملي ما مشكل داريم. طالب نيست اما طرز تفكر طالباني است.

و يك تعداد زنان هم كه هنوز برقعه مي پوشند ، اندكي به خاطر فشار فاميل و بخش بيشتر به خاطر ترس باز مانده از طالبان و احتمال بازگشت و وجود آنان است.

مثلا يكي از دوستان دكترم هنوز چادري ( برقعه ) مي پوشد. به او گفتم چرا برقعه هنوز به سرمي كني ، گفت انگار عادت كرديم به پوشيدن برقعه ، انگار از لحاظ رواني هنوز حس مي كنيم بايد پوشيده بمانيم تا از شر طالبان مصون باشيم.

- در حال حاضر پوشيدن حجاب اجباري است؟

خير! اما باز هم ما به آن صورت كه مي خواستيم به حقوق زن توجه نشد. ما قانون اساسي پيشنهادي داشتيم كه بيشتر به مسائل حقوق بشر پرداخته بود.
قانون پيشنهادي كه ما به كميته قانون اساسي داديم ، تمام مواردش در قانون اساسي در نظر گرفته نشد. فقط قبول كردن اعلاميه حقوق بشر كافي نيست. بايد به آن عمل شود. بايد بعد اجرا هم در نظر گرفته شود.

- در قانون اساسي فعلي از نظر شما موارد نقض حقوق زنان وجود دارد ؟

به صورت رسمي دولت حقي را براي زنان محدود نمي كند اما يكي اعلان رسمي دولت است ، يكي عمل دولت! به صورت علني مورد نقض وجود ندارد. اما به عنوان مثال با كلمه اتباع ( اتباع افغانستان ) كه در قانون اساسي آمده مخالف بوديم. چون اصل اين كلمه در گذشته خود بيانگر يك طبقه بوده است. يك طبقه حاكم و طبقه ديگر تابع. ما مي گفتيم كه حتما بايد به افراد يا شهروند تغيير كند. اماتوجه نكردند.
اين مسائل بسيار جزئي به نظر مي رسد ، اما معناي كلي تري دارد.

اگر افراد بنيادگرا و افراطي دوباره قدرت را به دست گيرند ، باز مي توانند از آن سوء استفاده كنند.
يا مثلا ما خواستار تحصيل اجباري بوديم كه با آن موافقت نكردند. ما نيازمنديم كه دولت براي تعليم وتربيت زمينه سازي كند.