تاریخ: 20 آذر 1387

انقلاب اسلامی ایران و نظام برآمده از آن زندگی زنان در ایران را از وجوه گوناگون تحت تأثیر قرار داده و انتظار بر این است که بسیاری از روندهای آینده را نیز تحت الشعاع قرار دهد. بررسی و تحلیل تجارب این چند ساله خاصه در آستانۀ سی سالگی انقلاب برای درک شرایط امروز و استراتژی های آیندۀ جنبش زنان اهمیت بسیار دارد.

معتقدیم که از ابتدای انقلاب تاکنون جامعۀ ایران شکلگیری دو موج برگشت را از نقطه نظر سیاست های جنسی و جنسیتی شاهد بوده است. منظور از موج برگشت رویه های محافظه کارانه در سطوح سیاسی، فرهنگی و اجتماعی ای است که « ایجاد» یا «بازگشت» به وضعیتی را در دستور کار خودقرار می دهند که تصور می شود برای زنان ایده آل است. اگر چه این وضعیت ها هرگز ما به ازایی خارجی و عینی نداشته است، اما توجیه گر نابرابری جنسیتی در اشکال گوناگون آن و پشتوانۀ مهندسی اجتماعی ای بوده است که هدف آنها در نهایت حفظ و تقویت نظم پدرسالار و مذکر است.

از سوی دیگر به نظر می رسد موج های برگشت زمانی شکل می گیرند که زنان دست آوردهای ناچیزی داشته اند، اما در آغاز راه اند و تا پایان دادن به مناسبات نابرابر جنسیتی هنوز راه درازی در پیش دارند.

نخستین موج برگشت با تأسیس نظام اسلامی و به دنبال آن غلبۀ گفتار بنیادگرای فقهی بر جامعه شکل گرفت که نه تنها دست آوردهای حد اقلی ای را که زنان پس از سال ها مبارزه به دست آورده بودند، به پرسش گرفت، بلکه روند حذف و طرد زنان از جامعه و تشدید نابرابری جنسیتی در تمامی عرصه های زندگی زنان را در دستور کار قرار داد. این موج برگشت با آغاز جنگ تحمیلی شدت یافت و با وجود مقاومت های گستردۀ زنان در تمام سال های جنگ ادامه داشت. موج برگشت نخست با رشد نابرابری جنسیتی در عرصه های اجتماعی و فرهنگی نیز همراه شد. در مجموع می توان گفت این موج برگشت ساختارهای ناتوان کننده را بر ضد زنان چه در عرصۀ سیاسی و چه در عرصه های اجتماعی و فرهنگی تقویت کرد.

با پایان یافتن جنگ زنان بر شدت مقاومت های فردی و جمعی خود در برابر ساختارهای ناتوان کننده افزودند و توانستند دستاوردهای محدودی را هم برای خود رقم زنند. با این همه سیاست های نخستین موج برگشت در تمام سال های پس از جنگ در دوره های سازندگی و اصلاحات نیز با شدت و ضعف ادامه داشت.

سیطرۀ مجدد بنیادگرایی بر عرصۀ سیاسی در سالیان اخیر موج برگشت دیگری را رقم زده است که رد آن را در بسیاری از دیدگاه ها و رویه های دولت و نهادهای حکومتی در سا ل های اخیر می توان پی گرفت. این موج نیز از نو دستاوردهای حد اقلی زنان در سال های اخیر را به پرسش گرفته است. همچون نخستین موج برگشت، در این موج نیز سیاستگزاری های معطوف به نابرابری جنسیتی با تقویت کلیشه های زن ستیز در حوزه های فرهنگی و اجتماعی همراه بوده است.

مطالعۀ دلایل شکل گیری موج های برگشت اول و دوم ، آسیب شناسی جنسیتی آنها در عرصه های کلان سیاست گزاری، بررسی پیامدهای نامطلوب آنها در عرصه های فرهنگی و اجتماعی ، و نهایتاً نحوۀ اثرگذاری آنها بر رشد نابرابری های جنسیتی در ایران پس از انقلاب ضروری به نظر می رسد.

بررسی این روندها را ذیل چهار مقولۀ زیر جای داده ایم که عبارتند از :

نخست، آسیب شناسی سیاستگزاری های موج های برگشت در ایران بعد از انقلاب که به بررسی سیاست های کلان جنسیتی اختصاص دارد؛

دوم، مقاومت هایی که زنان و مردان به صورت فردی و جمعی در برابر ساختارها و رویه های ناتوان کننده از خود نشان داده اند؛

سوم، آسیب شناسی پیامدهای فرهنگی و اجتماعی موج های برگشت که نابرابری جنسیتی را تشدید کرده است

و چهارم، سکسوآلیتۀ زنان که به دلیل مقاومت های آنان در برابر کالایی شدن روابط جنسی در موج های برگشت، تا حدی به حوزه ای زیرزمینی بدل شد، اما غالباً پیامدهای نامطلوب بسیاری برای زنان به همراه داشته است.

1- آسیب شناسی سیاست گزاری های جنسیتی در موج های برگشت اول و دوم:

-جداسازی جنسیتی: پارک ها، مدارس، دانشگاه ها، وسائل نقلیۀ عمومی،و ...
-قوانین: سنگسار، اعدام، قوانین خانواده، حضانت، دیه، ارث،و ...
-سیاست های بدن، پوشش و عفاف: ورزش بانوان، حجاب، چادر، چادر ملی، طرح امنیت اجتماعی، طرح های ملی عفاف و ...
-سیاست های آموزشی: منع دختران از تحصیل در رشته های خاص ، سهمیه بندی جنسیتی، بومی سازی، خوابگاه های دانشجویی دختران، کتاب های درسی، کاهش سنوات تحصیلی، و ...
-مشارکت سیاسی زنان: حضور زنان در تصمیم گیری های سیاسی، احزاب، مجلس، هیأت دولت، مشارکت زنان در بسیج و سپاه، و ...
-سیاست های رسانه ای در مورد زنان: صدا و سیما، نشریات دولتی و ...
- تحلیل گفتارهای جنسیتی حوزه های علمیه، مرکز مطالعات زنان، کتب و رسائل عملیۀ فقهی، تحلیل گفتاری مراکز سیاستگزاری دولتی در امور زنان: مرکز امور زنان و خانواده، شورای فرهنگی و اجتماعی زنان، شورای عالی انقلاب فرهنگی، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان تبلیغات اسلامی و ...
-تحلیل جنسیتی سیاستگزاری های اقتصادی: دورۀ جنگ و دورۀ دولت نهم :تحلیل سیاست های اقتصادی در دورۀ جنگ و تأثیر آن بر زندگی زنان (کوپنی شدن، دفترچۀ بسیج، و ...)، اشتغال زنان، زنان کارگر، تشکل های کارگری زنان و ...

2- آسیب شناسی پیامدهای فرهنگی و اجتماعی موج های برگشت:

-خشونت و آزار جنسی: تجاوز، آزار جنسی فیزیکی و کلامی در فضاهای عمومی و خصوصی، قتل های ناموسی، ختنۀ زنان، تجاوز به محارم، و...
- تقویت کلیشه های زنانه و مردانه: جراحی های زیبایی، لوازم آرایش، رژیم های لاغری، و ...
- سیاست های مربوط به اقلیت های قومی و دینی و تأثیرشان بر تشدید نابرابری جنسیتی

3- زیرزمینی شدن سکسوآلیته و آسیب شناسی آن:

- صیغه، اختلالات جنسی، روابط خارج از زناشویی، دختران فراری، روسپی گری، سقط جنین و ...

4-مقاومت های فردی و جمعی زنان در برابر سیاست گزاری های موج های برگشت:

- مقاومت در جنبش: الگوهاي اعتراضي در جنبش زنان، رابطه جنبش زنان با ديگر جنبش ها، رابطه عامليت زنان و استرات‍ژ هاي مقاومت، تحولات در تركيب نيروهاي انساني ( مشاركت مردان در جنبش ، تغييرات نسلي) ...
- ورود زنان به دانشگاه ها و تحصیلات تکمیلی
- رسانه: نشریات زنان، روزنامه ها، وبلاگ ها، وبسایت ها، نشر کتاب، و ...
-ادبیات و هنر: زنانه شدن هنر، ادبیات، سینما، فیلم، و ...
- رویکردهای نوین فقهی و تفسیری، فمینیسم اسلامی و ...
- مقاومت در عرصه های اقتصادی: کارآفرینی زنان، توانمندی اقتصادی زنان و ...

میدان زنان از همۀ صاحبنظران، کنشگران و محققان مسائل زنان دعوت می کند تا مقالات تحلیلی و پژوهشی خود را تا تاریخ اول بهمن ماه 1387 به آدرس ایمیل زیر ارسال فرمایند. مقالات برگزیده در مجموعه ای به چاپ خواهد رسید. یادآور می شود در صورت تمایل مؤلفان، مقالات آنها در سایت نیز منتشر خواهد شد.

آدرس ایمیل:

30years.women@gmail.com